Een Sperwer in je tuin of op je terras is niet zo uitzonderlijk. Toch blijft het een adembenemend stukje natuur dat aan je voordeur klopt. Vooral omdat de Sperwer onverstoorbaar zijn prooi plukt terwijl je er op afstand naar staat te kijken. Blijkbaar doet de vogel dat eerst zodat de prooi minder zou wegen wanneer ze wordt meegenomen naar een rustige plaats om te verorberen. Ik vraag me af hoeveel gram verschil het uitmaakt als die paar veren weg zijn en of dat inderdaad dé reden is, maar bon.

 

Sperwer (v) (Accipiter nisus) met een Turkse tortel (Streptopelia decaocto) als prooi. Op deze foto schermt de Sperwer zijn prooi af door de vleugels er over uit te spreiden. Dit wordt ‘mantelen’ genoemd. Foto: W. Vermeire

Ik kreeg hoog bezoek in mijn tuin. Een kijkje op sporen van gedrag.

 

1.. De Sperwer is een regelmatige park-en tuinbezoeker die zijn gading vindt op de voedertafel. Kleine vogeltjes worden vaak door de mannetjessperwer geslagen, grotere prooien worden door het vrouwtje buitgemaakt. Het vrouwtje is dan ook een slagje groter dan het mannetje. Dat zie je vaak bij roofvogels, b.v. bij de Slechtvalk (Falco peregrinus) (het vrouwtje is dan ongeveer 1/3 groter dan het mannetje). Het vrouwtje gaat soms in een later stadium jagen: de jongen zijn dan gegroeid en dan moeten de prooien groter zijn. Het mannetje kan vastberaden razendsnelle aanvallen uitvoeren op zangvogeltjes. De korte vleugels en lange staart dienen om tussen hindernissen te laveren en richting te geven.

 

Fantastisch filmpje gemaakt door de BBC (wie anders?) over de vaardigheden en het talent van de Sperwer.

 

De vliegkunsten van de Havik (check zeker deze site HIER )

 

2. Zoals ik al eerder schreef op deze blog herken je het mannetje van de Sperwer aan zijn roestrode borst en wangen. Dit najaar zag ik een mannetje boven in de wolkeloze lucht hangen waarbij hij ook de roestrode kleur op een klein deel van zijn vleugels liet zien. Dat was de eerste keer dat me dat opviel en als je de literatuur raadpleegt zul je zien dat de okselveren van de ondervleugel inderdaad ook roestbruin kleuren. Het vrouwtje heeft op de achterkant van haar leigrijze rug wel eens witte vlekken, zoals te zien in het filmpje van Jonatan. Juveniele exemplaren van de Sperwer zien er anders uit. Een bruine schicht waarvan je denkt: ‘Dat was toch een Sperwer?’ kan wel eens een jonge Sperwer zijn die inderdaad in de vlucht egaal bruin lijkt. Rond de verschillende kleden en desbetreffende kalenderjaren ga ik verder niet uitwijden. 

 

Zonder schroom plukt deze Sperwer een duif en maakt dan dat hij wegkomt.  Waarschijnlijk verstoorde er toch iets zijn pluksessie. Let ook op de grootte van de duif in vergelijking met de Sperwer en het gemak waarmee deze roofvogel zijn prooi meeneemt in de lucht.

 

3. Vroeger zag je de Sperwer minder in bewoond gebied. Deze verhuizing is mogelijks te danken aan de Havik (Accipiter gentilis), o.a. omwille van predatie. Sperwer en Havik zijn beiden  bosvogels van de zandgronden. Er is dus ook concurrentie tussen deze twee. In Vlaanderen kan je de Havik het meeste tegenkomen in het oosten van het land. Volgens kenners zou de Havik, ooit een redelijk schuwe bosvogel, meer op de voorgrond treden en hier en daar zelfs een cultuurvolger aan het worden zijn.  Toen ik kind was, rond de zeventiger, tachtiger jaren, was er van Sperwers in je tuin nauwelijks sprake*. Beide soorten treden dus meer uit de schaduw. In Wallonië is de Sperwer een vrij algemene soort en vind je de Havik overwegend in Midden en Hoog-België.

*Kan ook gerelativeerd worden. In het boek De Nestbouwende Vogels uit Europa, een boek van 1959, lees ik over de Sperwer: “De mussen vormen zijn uitverkoren prooien en om ze te kunnen verrassen waagt hij zich dikwijls tot in de dorpen en steden.”

   

 

   

 

Mijn buurman Bruno Van Gasse, bijgenaamd de goeroe, nam deze fotoreeks van een prachtig exemplaar van een vrouwtjessperwer in zijn tuin. Let op de witte vlekken die dit vrouwtje heeft op de rug, zoals reeds aangegeven.

Wouter Faveyts, natuurgids en vogelkenner meldde rond deze witte vlekken nog het volgende: “Ook mannetjes kunnen die witte vlekken tonen op de rug. De zichtbaarheid van die witte vlekken hangt af van de positie van de veren. Het wit zit op de basis van de veren, en als de rugveren een beetje wordt uitgezet (bvb. bij koude), dan worden die witte basisen zichtbaar. Als dezelfde vogel zijn veren weer strakker in het pak zet, wordt het wit veel minder of niet meer zichtbaar”.

 

4. Uit (bescheiden) ervaring weet ik dat een beetje vogelaar deze twee soorten haast niet kan verwarren als de omstandigheden wat meezitten. Een Havik is in vergelijking met een Sperwer een pak groter. Hoewel een vrouwtjessperwer menig vogelaar kan doen twijfelen omwille van haar grootte. Een Havik is ongeveer even groot als een Buizerd maar met veel meer elegantie en een krachtiger uitstraling. Een Buizerd heeft het op andere prooien gemunt dan een Havik. Een Havik heeft meer kracht om b.v. een haas te verschalken. Als je twijfelt tussen Havik en Sperwer en je kan een vergelijking maken tussen de poten moet je dat zeker doen. De Sperwer lijkt haast stelten te hebben, terwijl de Havik uitgesproken krachtige poten en klauwen heeft. De Havik heeft ook een broek, d.i. de bevedering van de onderbuik en het (halve) loopbeen. Vergis je niet: een Sperwer heeft ook een broek maar door de langere poten soms minder opvallend aanwezig. Er zijn ook vogels die een broek hebben over de lengte van de hele poot. Kijk maar eens naar een Laplanduil (Strix nebulosa).

 

In dit filmpje van het Nederlands radio-en televisieprogramma Vroege Vogels zit 1 Havik. Doe de test!

 

 5. Een andere soort onder de Sperwers of Accipiter is de Balkansperwer (Accipiter brevipes), die ik in Georgië zag. Een ornitholoog wees mij op de verschillen tussen een Sperwer en een Balkansperwer in vlucht. De Balkansperwer maakt een slankere indruk en heeft spitsere vleugels. Natuurlijk kom je deze prachtige soort enkel tegen op het Balkanschiereiland en de Kaukasus. Goed om te weten is dat de Balkansperwer (en ook de Havik) als juveniel lengtestrepen heeft op de borst en de buik, terwijl bij adulte exemplaren de strepen in de breedte liggen. Het kostte me wat tijd om deze Levant Sparrowhawk, zoals hij in Het Engels wordt genoemd, te onderscheiden van de Sparrowhawk.  Er is training nodig om de verschillen op te merken.  Als je deze vogel kan determineren in zittende houding kom je toch verschillen tegen die aanzienlijk groot zijn. De Balkansperwer heeft bijvoorbeeld gitzwarte ogen, terwijl een Sperwer gele en het mannetje oranje irissen heeft. De iris van een Havikmannetje kleurt feller rood naarmate hij ouder wordt wat hem een nog vuriger uitzicht geeft dan hij al had.  Het mannetje van de Balkansperwer is een prachtige vogel met blauw-grijze en roestbruine kleurschakeringen. Ook daar maakt hij het verschil met onze Sperwer.

 

 

6. Vliegbeelden

Vliegende Sperwer. Merk de snelle vleugelslagen op. Meestal is dat het significant verschil met het vliegbeeld van de Havik.

 

Vliegende Havik

 

Bronnen:

1. Roofvogels en Uilen van Noordwest-Europa: Paul Böhre en Joris De Raedt (Fontaine).
2. Roofvogels van Europa, Noord-Afrika en Voor-Azië: Mebs – Schmidt (Tirion Natuur).
3. Mijn Roofvogels, Rob Bijlsma (Olympus).
4. ANWB Vogelgids: Lars Svensson, Killian Mullarney en Dan Zetterström (ANWB).
5. Atlas van de Vlaamse Broedvogels 2000-2002 .
6. Atlas des Oiseaux Nicheurs de Wallonie 2001-2007.
7. Raptors of the World: James Ferguson -Lees en David Christie (Helm).
8. De Nestbouwende Vogels uit Europa, Paul Barruel en Paul Geroudet (Artis-Brussel, 1959)

Dank aan Bruno Van Gasse, Wim en Tom Vermeire en Jonathan Moyson